Historia i teraźniejszość czeskiego kryształu: Odkryj szkło, które podbiło świat
Dodane: 19.10.2020 13:59.25
19 Październik 2020
Przemysł szklarski należy nieodłącznie do tradycyjnych dziedzin przemysłowych. Jeżeli mamy podać rodzaje szkła, które zyskało uznanie dla małego kraju środkowoeuropejskiego na całym świecie, wówczas z całą pewnością będzie to czeski kryształ.
Szkło najprawdopodobniej przywieźli do krajów czeskich Celtowie
Pierwsze próby dotyczące produkcji szkła są datowane na okres 3500 lat p.n.e. Archeolodzy jednak spierają się do dnia dzisiejszego o to, gdzie szkło właściwie powstało. Na podstawie dostępnych informacji miało to prawdopodobnie miejsce w Mezopotamii, gdzieś na terytorium dzisiejszej Syrii, a nieco później także w antycznym Egipcie. Niektóre źródła podają jednak Chiny, inne znów za odkrywcę szkła uważają Fenicjan.
Na podstawie odkryć archeologicznych szkło pojawiło się na terytorium Czech mniej więcej w III wieku p.n.e. Uważa się, że zostało przywiezione przez Celtów z Bliskiego Wschodu w ramach handlu wymiennego. Pierwsze pisemne wzmianki o obróbce szkła na czeskim terytorium sięgają XII wieku, jednak intensywniejszy rozwój szklarni miał w czeskich krajach miejsce od drugiej połowy XIII wieku.
Kołyską czeskiego szkła były obszary górzyste
Przemysł szklarski rozwijał się na terytorium czeskim przede wszystkim w obszarach górzystych – w Rudawach, na Szumawie, w Karkonoszach, w Górach Izerskich lub na Wysoczynie. Obszary te dysponowały dostatkiem podstawowych surowców potrzebnych do produkcji szkła. Drewno bukowe, kwarc, wapień i woda.
Pierwsze szkło produkowane na terytorium Czech było pod mocnym wpływem włoskiej sztuki renesansowej. Szkło weneckie należało w tym czasie do najsłynniejszych. Czeskie szkło nie wystawało aż do XVII wieku swoją jakością i sposobem produkcji poza ówczesną średnią. Rozmach szklarstwa i formowania całego przemysłu szklarskiego przyniosło panowanie cesarza Rudolfa II. Ten na przełomie XVI i XVII wieku wezwał do Pragi szereg znaczących artystów i naukowców. W tym czasie dochodziło do bardziej znaczących eksperymentów w zakresie grawerowania na szkle, co miało duży wpływ na późniejszą czeską produkcję barokową.
Czeski kryształ olśnił cały świat
W latach 70. XVII wieku przyszła zasadnicza zmiana. W Szklarni Müllera na Szumawie odkryto szkło, w związku z którym wżyło się później oznaczenie czeski kryształ. Chodziło o doskonale przejrzyste potasowo-wapniowe szkło, idealne do grawerowania i szlifowania. Oprócz rycin ornamentalnych lub figuralnych, kryształ jest często zdobiony także przez malowanie. Podobny rodzaj szkła nie miał w tych czasach odpowiednika a jego sława, także dzięki aktywności handlowców, rozszerzyła się szybko poza granice czeskich krajów.
Na początku XVIII wieku czeski kryształ był tak popularny, że zaczął wypierać z rynku do tego czasu nietykalnych producentów weneckich. Wenecjanie przychodzili nawet z produktami, które miały kopiować czeskie szkło. Szczyt popularności czeski kryształ przeżywał w okresie pomiędzy latami 20. a 40. XVIII wieku. W tym okresie produkty czeskie nie miały konkurencji na rynku z luksusowym szkłem napojowym, a poza szklankami ulubione były także żyrandole lub zwierciadła.
Czeski kryształ przetrwał
Od drugiej połowy XVIII wieku znaczenie czeskiego kryształu zaczęło stopniowo podupadać. Częściowo ponosiły za to winę liczne wojny i blokady wojskowe, droższe surowce, lecz także zmiana upodobań głównych klientów. Styl rokoko ani empire nie były przyjaznymi okresami dla czeskiego kryształu. Szereg szklarni zakończyło swoją produkcję, inne zaczęły kopiować trendy, które aktualnie wyznaczały kierunek. Producenci czeskiego kryształu skoncentrowali się na bardziej luksusowych i droższych produktach, którym dominowały przede wszystkim żyrandole.
Prestiż częściowo powrócił do czeskich szklarni z biedermeierem i secesją. W okres ożywienia jednak dotkliwie trafiła pierwsza i druga wojna światowa. Po wojnie reżim komunistyczny znacjonalizował szklarnie i łączył je w większe kompleksy. Po początkowym osłabieniu, czeskie szkło ponownie doczekało się światowego uznania. Miał w tym swój udział szczególnie wyjątkowy sukces na światowej wystawie EXPO 58 w Brukseli. Eksport szkła stał się dla państwa znaczącym źródłem dochodów. Po roku 1989 doszło do restytucji, prywatyzacji i przeformowania struktury własnościowej przemysłu szklarskiego.
Mimo wszelkich zdarzeń historycznych i turbulencyjnych zmian, przemysłowi szklarskiemu w Republice Czeskiej udało się przetrwać, a szeregowi producentów udało się ponownie uzyskać europejskie i ogólnoświatowe uznanie.
Co stało za sukcesem czeskiego kryształu?
Czeski kryształ długookresowo determinował rozwój całego przemysłu szklarskiego. Czym był na tyle specyficzny i co stało za jego sukcesem? Przede wszystkim doskonale trafił w upodobania społeczeństwa barokowego. Dalej szło o wysoką jakość obróbki i materiału. Szlifowanie dekoracyjne i ryciny z dużą jakością produktów przekonały ówczesną szlachtę i bogatsze warstwy mieszczaństwa.
Kryształ, poza bezsprzecznymi właściwościami technologicznymi, jest odpowiedni w doskonały sposób także do celów dekoracyjnych. Artystyczna długotrwała wartość jest podkreślona typową grą świateł. Charakterystyczne właściwości kryształu zapewnia w znacznym stopniu ołów, który dodaje szkłu jego masę. Jako szkło kryształowe ołowiowe są oznaczane produkty z ponad 24% tlenku ołowiu. Ołów zapewnia charakterystyczne załamanie światła, duży połysk i powoduje zmiękczenie materiału. Kombinacja ta umożliwia prostsze szlifowanie i grawerowanie.
Ze względu na wysoki połysk i doskonałe załamanie światła czeski kryształ jest doceniany do dziś. Niesamowite żyrandole kryształowe zdobią domostwa i bardziej znaczące wnętrza na całym świecie. Żyrandole kryształowe są dobrą inwestycją tak z punktu widzenia czasu, jak i artystycznej wartości estetycznej. Żyrandole kryształowe stare dziesiątki, a nawet setki lat, rozgrywają grę kolorów tęczy aż do dni dzisiejszych.
Tomáš Feix
